Kireç

Mineral kaynaklı malzemeler bağlamında kireç, öncelikle kireç taşının (CaCO₃) kalsinasyonu (kireç yakma) yoluyla elde edilen ve sönmemiş kireç olarak bilinen kalsiyum oksitten (CaO) oluşur.^[38] Doğal kireç taşı genellikle magnezyum karbonat (MgCO₃) gibi safsızlıklar içerir ve bu da elde edilen kireçte magnezyum oksit (MgO) bulunmasına neden olabilir.^[39]

Kireç, bileşimine göre yüksek kalsiyumlu ve dolomitik tipler olarak sınıflandırılır. Yüksek kalsiyumlu kireç tipik olarak en az %93 CaO içerir ve neredeyse saf kalsiyum karbonat kireç taşından elde edilir.^[38][40] Buna karşılık, dolomitik kireç, genellikle dolomit kayasından [CaMg(CO₃)₂] elde edilen hem CaO hem de MgO’yu içerir ve kaynak malzemedeki toplam karbonatların %5’ini aşan magnezyum içeriğine sahip bir karışım sağlar.^[38][41]

Sönmemiş kireç, genellikle toz veya topak halinde, 3,3–3,34 g/cm³ yoğunluğa sahip beyaz veya gri-beyaz bir katı olarak görünür.^[42] 2613°C gibi yüksek bir erime noktasına sahiptir ve ekzotermik bir hidrasyon reaksiyonu yoluyla suyla güçlü reaktivite göstererek sönmüş kireç [Ca(OH)₂] ve önemli miktarda ısı üretir.^[42] Doymuş bir sönmemiş kireç çözeltisi yaklaşık 12,8’lik bir pH değerine sahiptir ve güçlü bazikliğini yansıtır.^[42] Sönmüş kireç veya kalsiyum hidroksit [Ca(OH)₂] de sulu çözeltide 12,4 pH değerine sahip beyaz bir tozdur ve su kaybıyla yaklaşık 580°C’de ayrışır.^[43]

Aşındırıcı doğası nedeniyle kireç, temas veya soluma durumunda ciltte, gözlerde ve solunum dokularında ciddi yanıklara neden olarak önemli güvenlik riskleri oluşturur.^[42] Kullanım, toz maruziyetini önlemek için koruyucu eldivenler, göz koruması ve solunum ekipmanı gerektirir ve kullanımdan önce tüm güvenlik önlemleri okunmalıdır.^[44][45] Çevresel olarak kireç, kararlı kalsiyum karbonat oluşturmak için atmosferik CO₂ ile reaksiyona girerek kalıcılığını sürdürür ve uzun vadeli toprak ve su alkalinitesine katkıda bulunur.^[45]

Üretim Süreçleri

Kireç üretimi, antik çağlardan beri önemli ölçüde gelişen bir süreç olan kireç taşının kalsinasyonu ile başlar. Arkeolojik kanıtlar, kireç yakmanın MÖ 2450 civarında Mezopotamya’ya dayandığını, Romalı mühendislerin İngiltere’de ve başka yerlerde kireç taşını harç gibi yapı malzemeleri için ısıtmak üzere erken fırınlar kullandığını göstermektedir.^[46] 19. yüzyılda sanayileşme, inşaat ve tarımsal uygulamalara olan talep ile birlikte, küçük, yerel operasyonlardan mekanize tesislere geçişi işaret eden özel fırınlar kullanılarak büyük ölçekli üretime yol açtı.^[47][48]

Kireç üretimindeki temel adım, kireç taşının (esas olarak kalsiyum karbonat, CaCO₃) sönmemiş kireç (kalsiyum oksit, CaO) ve karbondioksite (CO₂) ayrışması için ısıtıldığı kalsinasyondur. Bu endotermik reaksiyon tipik olarak 900°C ile 1100°C arasındaki sıcaklıklarda meydana gelir ve reaktiviteyi azaltabilecek aşırı sinterleme olmadan tam ayrışmayı sağlar.^[49][50] Temel kimyasal reaksiyon şöyledir:

$$ \text{CaCO}_3 \stackrel{\text{ısı}}{\longrightarrow} \text{CaO} + \text{CO}_2 $$

Yüksek saflıkta kireç için dikey şaftlı fırınlar, karışık beslemelerle sürekli çalışma için döner fırınlar ve verimlilik için kalsinasyon ve ön ısıtma odaları arasında geçiş yapan Maerz fırınları (paralel akışlı rejeneratif tasarım) dahil olmak üzere çeşitli fırın tipleri bu süreci kolaylaştırır.^[51] Kireç taşı, doğal gaz, kömür veya biyokütle gibi yakıtlar kullanılarak ısıtıldığı fırına beslenmeden önce ocaktan çıkarılır, ezilir ve boyutlandırılır.^[52]

Kalsinasyondan sonra, sönmemiş kireç, sönmüş kireç (kalsiyum hidroksit, Ca(OH)₂) üretmek için hidrasyona uğrar. Bu, önemli miktarda ısı üreten ve malzemenin hacminin tipik olarak %60-100 oranında genişlemesine neden olan ekzotermik bir reaksiyondur.^[53][54] Sönmemiş kirece kontrollü miktarlarda (genellikle söndürücülerde) su eklenir, kum gibi safsızlıklar ayrılırken istenen kıvama bağlı olarak macun benzeri veya toz halinde bir ürün oluşturulur.^[55] Bu adım, nihai ürünün plastisitesini ve gücünü etkileyebilecek aşırı ısınmayı veya düzensiz hidrasyonu önlemek için dikkatli bir şekilde yönetilmelidir.^[52]

Modern kireç üretimi, gelen kireç taşını önceden ısıtmak için egzoz gazlarını geri dönüştüren rejeneratif fırınlar gibi enerji verimliliği ve çevresel uyumluluk için gelişmeleri içerir.^[56] Biyokütle yakıtlı Maerz fırınları ve elektrikli ısıtma sistemleri gibi yenilikler emisyonları daha da en aza indirirken; saflık, minimum CaO içeriğini ve silika ve demir gibi safsızlık sınırlarını belirleyen, sönmemiş kireç ve sönmüş kirecin kimyasal analizi için ASTM C25 gibi standartlarla sağlanır.^[57][58] Bu gelişmeler, fırın operasyonlarında karbon yakalama entegrasyonu da dahil olmak üzere sürdürülebilir uygulamaları desteklemektedir.^[59]

Endüstriyel ve Tarımsal Uygulamalar

Kireç, öncelikle sönmemiş kireç (kalsiyum oksit) veya sönmüş kireç (kalsiyum hidroksit) formunda, bağlayıcı ve stabilize edici özellikleri nedeniyle inşaatta çok önemli bir rol oynar. Harç ve sıva üretiminde sönmüş kireç, tuğla örme ve tarihi bina restorasyonu gibi duvarcılık uygulamalarında işlenebilirliği ve dayanıklılığı artıran esnek, nefes alabilen malzemeler oluşturmak için kum ve çimento ile karıştırılır.^[38] Zemin stabilizasyonu için kireç, plastisiteyi azaltmak, gücü artırmak ve büzülmeyi önlemek için yol tabanı yapımı sırasında killi veya genişleyen zeminlere eklenir, böylece kaldırımların ve temellerin ömrünü uzatır.^[60] Ek olarak, enerji santrallerinde kireç, baca gazı kükürt giderme sistemlerinde kullanılır; burada kükürt dioksit emisyonlarıyla reaksiyona girerek alçıtaşı oluşturur, asit yağmuru öncülerini önemli ölçüde azaltır ve çevre düzenlemelerine uyum sağlar.^[61]

Tarımda kireç, toprak asiditesini kireçleme olarak bilinen bir süreçle ele alır. Tarımsal kireç taşı veya sönmüş kireç, fazla hidrojen iyonlarını nötralize etmek için uygulanır ve özellikle Amerika Birleşik Devletleri’nin güneydoğusu gibi asidik topraklara sahip bölgelerde, mahsul büyümesi ve besin mevcudiyeti için toprak pH’ını optimal seviyelere yükseltir.^[62] Hayvan yeminde bir kalsiyum takviyesi olarak kireç, çiftlik hayvanlarına temel mineralleri sağlar, yemden kalsiyum alımını artırarak süt ineklerinde kemik sağlığını ve süt üretimini iyileştirir.^[63] Kireç ayrıca sert suyu yumuşatmak için su arıtımında da kullanılır; burada kalsiyum ve magnezyum iyonlarını çözünmeyen karbonatlar olarak çökerterek sulama sistemlerinde kireçlenmeyi azaltır ve tarımsal kullanım için su kalitesini iyileştirir.^[64]

İnşaat ve tarımın ötesinde kireç, diğer endüstrilerde de hayati işlevler görür. Çelik üretiminde sönmemiş kireç, temel oksijen fırını işlemi sırasında metali koruyan ve saflığı artıran cüruf oluşturarak erimiş demirden silika ve fosfor gibi safsızlıkları gidermek için bir eritken (flux) görevi görür.^[65] Kağıt endüstrisi, sodyum karbonatı yeniden kostikleştirerek pişirme sıvısını yenilediği, atıkları en aza indirirken verimli odun-hamur dönüşümü sağladığı kraft hamuru işleminde alkali geri kazanımı için kirece güvenir.^[38] Atık su nötralizasyonu için kireç, endüstriyel kaynaklardan gelen asidik atık suların pH’ını yükselterek ağır metalleri çökeltir ve belediye sistemlerine salınmadan önce deşarj standartlarına uyumu kolaylaştırır.^[66]

Kireç taşının kalsinasyonu yoluyla kireç üretimi, kalsiyum karbonatın termal ayrışması nedeniyle önemli miktarda karbondioksit salar ve küresel endüstriyel emisyonların yaklaşık %1-2’sine katkıda bulunur; ancak modern fırınlar bu ayak izini hafifletmek için enerji verimli tasarımlar içermektedir.^[67] Tersine, tarım ve inşaattaki kireç uygulamaları, kirecin atmosferik CO₂ ile reaksiyona girerek kararlı karbonatlar oluşturduğu, topraklarda uzun vadeli karbon tutumunu teşvik ettiği ve net emisyonları azalttığı gelişmiş kaya ayrışması yoluyla çevresel faydalar sunar.^[68]

Tarihsel Kullanımlar

Antik Mısır’da kireç harcı, piramitlerin inşasında bağlayıcı bir madde olarak kullanılmıştır. Yaklaşık MÖ 2600’e tarihlenen Meidum gibi alanlardan elde edilen kanıtlar, mikroskobik analizlerin kireç taşı bloklarını sabitlemek için alçı-kireç karışımlarının kullanıldığını ortaya koymaktadır.^[173] Aynı dönemde Büyük Gize Piramidi’nde de görülen bu uygulama, anıtsal mimaride dayanıklılık için sönmemiş kireç üretmek üzere kireç taşının ısıtılmasını, ardından söndürülmesini ve agregalarla karıştırılmasını içeriyordu.^[174]

Ortaçağ Avrupası’nda kireç çukurları, deri tabaklamada kilit bir rol oynamıştır; hayvan postları, tanenlerle daha fazla işlenmeden önce epidermisin çıkarılmasını kolaylaştırmak amacıyla kılları ve eti gevşetmek için sönmüş kireç çözeltilerine batırılmıştır.^[175] İngiltere ve Fransa gibi bölgelerdeki tabaklama loncalarında belgelenen bu yöntem haftalar sürebilirdi ve genellikle yerel kireç taşı fırınlarından elde edilen kireci kullanırdı.^[176]

Kireç, tarihsel piroteknikte, özellikle MS 7. yüzyıldan kalma, su üzerinde yanan ve sifonlar veya el bombaları ile fırlatılan bir Bizans yangın silahı olan Rum ateşi (Greek fire) bileşiminde sönmemiş kireç olarak niş uygulamalar bulmuştur.^[177] Sönmemiş kirecin nemle ekzotermik reaksiyonu, karışımın kendi kendine tutuşma özelliklerine katkıda bulunmuş, deniz düşmanlarına karşı askeri kullanım için nafta, kükürt ve reçinelerle birleştirilmiştir.^[178]

Veteriner hekimlikte kireç, öncelikle öğütülmüş kireç taşı (kalsiyum karbonat) formunda, kemik sağlığını, kümes hayvanlarında yumurta kabuğu oluşumunu ve sığır gibi geviş getiren hayvanlarda süt üretimini desteklemek için hayvan yemlerinde kalsiyum takviyesi olarak görev yapar.^[179] Formülasyonlar tipik olarak %38-40 elementel kalsiyum sağlar ve rumen işlevini bozmadan eksiklikleri önlemek için diyetlere %1-2 oranında dahil edilir.^[180]

Referanslar

1. https://www.sciencedirect.com/topics/pharmacology-toxicology-and-pharmaceutical-science/lime-fruit
2. https://plants.ces.ncsu.edu/plants/citrus-x-latifolia/
3. https://www.cabidigitallibrary.org/doi/full/10.1079/cabicompendium.13438
4. https://apps.cals.arizona.edu/arboretum/taxon.aspx?id=683
5. https://www.idtools.org/citrus_id/index.cfm?packageID=1179&entityID=8645
6. https://www.sciencedirect.com/topics/agricultural-and-biological-sciences/limes
7. https://plantvillage.psu.edu/topics/lime-sour/infos
8. https://edis.ifas.ufl.edu/publication/CH093
9. https://acir.aphis.usda.gov/s/cird-taxon/a0ut0000000mdS5AAI/citrus-aurantiifolia
10. https://edis.ifas.ufl.edu/publication/CH092
11. https://citrusvariety.ucr.edu/crc3772
12. https://citrusvariety.ucr.edu/crc3603
13. https://gms.ctahr.hawaii.edu/gs/handler/getmedia.ashx?moid=3062&dt=3&g=12
14. https://hort.extension.wisc.edu/articles/indoor-citrus/
15. https://gardenoracle.com/images/citrus-lime.html
16. https://www.plantationsinternational.com/limes/
17. https://aggie-horticulture.tamu.edu/fruit-nut/fact-sheets/citrus/
18. https://www.planetnatural.com/lime-tree/
19. https://edis.ifas.ufl.edu/publication/HS1309
20. https://wikifarmer.com/library/en/article/citrus-greening-and-its-management-in-citrus-trees
21. https://postharvest.ucdavis.edu/produce-facts-sheets/lime
22. https://www.statista.com/statistics/577445/world-lemon-and-lime-production/
23. https://www.tridge.com/intelligences/lime/production
24. https://www.researchgate.net/publication/338124215_Potential_impact_of_global_climate_change_on_citrus
25. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S004896972401547X
26. https://www.youtube.com/watch?v=-apYaTjC9p0
27. https://foodstruct.com/food/lime
28. https://www.goodnature.com/juice-archives/do-lemon–lime-juice-have-citric-acid-how-much
29. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC8868476/
30. https://www.healthline.com/nutrition/limes
31. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC4411344/
32. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC5707683/
33. https://www.healthline.com/health/food-nutrition/lime-water-benefits
34. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC2816438/
35. https://rediscover.co.nz/how-to-preserve-lemon-or-lime-juice/
36. https://homesteadingfamily.com/preserved-limes/
37. https://jeffreymorgenthaler.com/lime-cordial/
38. https://pubs.usgs.gov/myb/vol1/2019/myb1-2019-lime.pdf
39. https://data.azgs.arizona.edu/api/v1/collections/AGSB-1552427065723-102/b-46_lime_rocks.pdf
40. https://lancasterlimeworks.com/learning-center/types-of-lime/
41. https://eupdate.agronomy.ksu.edu/article_new/soil-ph-and-liming-in-kansas-part-3-selecting-liming-materials-573-3
42. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Calcium-Oxide
43. https://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/compound/Slaked-lime
44. https://www.nj.gov/health/eoh/rtkweb/documents/fs/0325.pdf
45. https://www.briellenj.gov/sites/g/files/vyhlif2856/f/news/pls_lime_sds.pdf
46. https://www.wealddown.co.uk/wp-content/uploads/2020/12/Lime.pdf
47. https://www.vtarchaeology.org/wp-content/uploads/200_years_ch7_optimized.pdf
48. https://www.graymont.com/en/markets/construction/building/mortar-applications/history-lime-mortar
49. https://www.lhoist.com/en-US/products-and-services/material/quicklime
50. https://www.ispatguru.com/calcination-of-limestone/
51. https://eula.eu/kiln-types/
52. https://www.lime.org/resource/how-lime-is-made/
53. https://rdptech.com/wp-content/uploads/2014/06/lime-slaking-process-hassibi-2009.pdf
54. https://www.buildingconservation.com/articles/mythmix/mythmix.htm
55. https://mintekresources.com/what-is-hydrated-lime/
56. https://www.eula.eu/wp-content/uploads/2019/07/Innovation-in-the-Lime-Sector-.pdf
57. https://www.astm.org/c0025-19.html
58. https://www.maerz.com/news/detail/new-lime-kiln-for-leube-zement-gmbh-austria
59. https://www.lime.org/wp-content/uploads/nla_lime_roadmap_final_01_july_24_cc.pdf
60. https://www.epa.gov/system/files/documents/2023-03/Calcium%2520Hydroxide%2520Supply%2520Chain%2520Profile.pdf
61. https://nepis.epa.gov/Exe/ZyPURL.cgi?Dockey=9100Y8QP.TXT
62. https://www.nrcs.usda.gov/sites/default/files/2023-04/nrcs142p2_053252.pdf
63. https://www.ams.usda.gov/sites/default/files/media/Calcium%2520Hydroxide%25201%2520Petition.pdf
64. https://rosap.ntl.bts.gov/view/dot/23458/dot_23458_DS1.pdf
65. https://www.epa.gov/system/files/documents/2023-03/Calcium%2520Oxide%2520Supply%2520Chain%2520Profile.pdf
66. https://nepis.epa.gov/Exe/ZyPURL.cgi?Dockey=9100SNS0.TXT
67. https://www.carmeuse.com/na-en/carbon-footprint
68. https://www.climatehubs.usda.gov/sites/default/files/%2520WLIC%2520Fact%2520Sheet%25203_Rock.pdf
69. https://htmlcolorcodes.com/colors/lime-green/
70. https://www.colorhexa.com/32cd32
71. https://encycolorpedia.com/32cd32
72. https://www.wix.com/wixel/colors/symbolism/lime-green
73. https://kive.ai/colors/color-meanings/lime-green
74. https://www.trvst.world/mind-body/positive-words/lime/
75. https://www.colorpsychology.org/lime-green/
76. https://www.canva.com/colors/color-meanings/lime-green/
77. https://www.wisdomlib.org/concept/lime-water
78. https://www.smithsonianmag.com/arts-culture/no-limes-not-problem-heres-how-celebrate-cinco-de-mayo-without-them-180951329/
79. https://natureandsupernaturalnature.wordpress.com/2021/07/02/limes/
80. https://brandingcompass.com/branding/color-theory-green-as-a-branding-color/
81. https://vintagedancer.com/1960s/
82. https://uforia.com.au/lab/lime-green-colour-psychology-in-branding/
83. https://emojipedia.org/lime
84. https://creativebooster.net/blogs/colors/lime-green-color-meaning
85. https://datausa.io/profile/geo/lime-village-ak/
86. https://www.explorenorth.com/library/communities/alaska/bl-Lime.htm
87. https://www.adfg.alaska.gov/techpap/tp080.pdf
88. https://alaska.guide/village/lime-village
89. https://worldpopulationreview.com/us-cities/alaska/lime-village
90. https://limerock.com/history/
91. https://www.howard-county.com/communities/lime-springs
92. https://www.traveliowa.com/cities/lime-springs-iowa/426/
93. https://www.limesprings.com/wp/
94. https://datausa.io/profile/geo/lime-springs-ia
95. https://parks.wa.gov/about/news-center/field-guide-blog/lime-kiln-point-state-park-history
96. https://parks.wa.gov/find-parks/state-parks/lime-kiln-point-state-park
97. http://www.geonames.org/2406972
98. https://pubs.usgs.gov/bul/1295/report.pdf
99. https://ajsonline.org/api/v1/articles/136010-the-paleozoic-formations-in-jasper-park-alberta.pdf
100. https://www.mindat.org/locentry-37874.html
101. https://www.limehollow.org/ourstory
102. https://www.limehollow.org/trails
103. https://howardcounty.iowa.gov/lidtkepage/
104. https://igs.iihr.uiowa.edu/igs/publications/uploads/ofm-2011-04.pdf
105. https://digitalcommons.unl.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1000&context=unsmspecpub
106. https://www.davidzeleny.net/wiki/lib/exe/fetch.php/vegecol:materials:ewald2003_folia-geobot.pdf
107. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/0976500X241283120
108. https://www.jstor.org/stable/10.2307/25134008
109. https://www.ancestry.com/last-name-meaning/lime
110. https://www.familysearch.org/en/surname?surname=Lime
111. https://en.geneanet.org/surnames/LIME
112. https://forebears.io/surnames/lime
113. https://www.mynamestats.com/Last-Names/L/LI/LIME/index.html
114. https://www.houseofnames.com/lime-family-crest
115. https://www.findmypast.co.uk/surname/lyme
116. https://crestsandarms.com/pages/lime-family-crest-coat-of-arms
117. https://www.imdb.com/name/nm0510768/bio/
118. https://www.imdb.com/name/nm0510768/
119. https://www.childhelp.org/our-founders/
120. https://www.businesswire.com/news/home/20240905054657/en/Childhelp-Founders-Sara-OMeara-Yvonne-Fedderson-Honored-with-Presidents-Volunteer-Service-Lifetime-Achievement-Award
121. https://www.eastvalleytribune.com/get_out/childhelp-founders-reflect-on-decades-of-rescuing-young-victims-of-abuse/article_9b2caff1-792f-51ff-8133-312c1cdcc00c.html
122. https://en.everybodywiki.com/Rickey_Lime
123. https://www.allmusic.com/artist/rickey-lime-mn0001343354
124. https://www.discogs.com/artist/682648-Rickey-Lime
125. https://www.allmusic.com/artist/lime-mn0000290969
126. https://www.discogs.com/artist/66373-Lime-2
127. https://www.jazzstandards.com/compositions-1/limehouseblues.htm
128. https://www.discogs.com/release/6525312-Stephane-Grappelly-And-His-Hot-Four-Featuring-Django-Reinhardt-Limehouse-Blues-I-Got-Rhythm
129. https://www.imdb.com/title/tt0041959/
130. https://www.imdb.com/title/tt1357159/
131. https://www.imdb.com/title/tt0088553/
132. https://www.poetryfoundation.org/poems/43992/this-lime-tree-bower-my-prison
133. https://www.poetryfoundation.org/poems/48396/lime-56d2299b1e4a1
134. https://www.panteek.com/Bessa2/pages/bsa156-421.htm
135. https://www.moma.org/collection/works/79737
136. https://artmonstersacademy.com/exploring-the-colorful-world-of-pop-art-with-andy-warhols-fruit/
137. https://www.gamesindustry.biz/lime-odyssey-sirius-entertainment-s-mmorpg-to-join-the-aeria-games-free-to-play-portfolio
138. https://playtoearn.com/blockchaingame/lime-odyssey-m
139. https://mmoculture.com/2019/08/lime-odyssey-mobile-version-of-defunct-pc-mmorpg-announced/
140. https://www.giantbomb.com/lime/3005-6911/
141. https://among-us.fandom.com/wiki/Lime
142. https://www.facebook.com/ofmovingcolors/posts/throwback-to-our-march-2007-performance-of-citrus-demise-sometimes-we-jump-into-/1070014838503151/
143. https://www.broadwayworld.com/vermont/article/Photo-Flash-Northern-Stage-Premiers-Choreopoem-CITRUS-With-First-All-Black-Female-Cast-And-Creative-Team-20200302
144. https://dc.fandom.com/wiki/Lime_and_Light
145. https://dragonball.fandom.com/wiki/Lime
146. https://myanimelist.net/character/2658/Lime
147. https://www.barkeuropa.com/en/logbook/tragic-tale-scurvy-how-beliefs-trumped-science
148. https://health.mil/News/Articles/2022/01/10/The-British-Limeys-Were-Right-A-Short-History-of-Scurvy
149. https://www.coca-cola.com/gb/en/brands/roses
150. https://www.anheuser-busch.com/newsroom/bud-light-lime-introduces-a-new-take-on-the-margarita-with-bud-light-lime-lime-a-rita
151. https://www.cnbc.com/2014/03/02/bud-lights-lime-a-rita-boom.html
152. https://blog.limewire.com/introducing-the-new-limewire/
153. https://wwd.com/beauty-industry-news/beauty-features/feature/under-new-ownership-can-lime-crime-triple-its-business-1202708760/
154. https://www.musingsofamuse.com/2024/11/lime-crime-makeup-discontinued-as-the-brand-transitions-to-hair.html
155. https://limecrime.com/
156. https://adage.com/article/cmo-strategy/bud-light-pours-money-ritas/294093/
157. https://www.li.me/blog/lime-reaches-1-billion-rides-worldwide
158. https://finance.yahoo.com/news/limes-long-awaited-ipo-finally-010106629.html
159. https://www.reuters.com/business/uber-backed-electric-bike-startup-lime-hires-banks-us-ipo-sources-say-2025-06-24/
160. https://www.thetimes.com/business-money/economics/article/lime-calls-in-bankers-to-explore-500m-listing-dgnxq0n8m
161. https://electricautonomy.ca/automakers/2024-08-15/e-scooter-vancouver-lime-docked-program/
162. https://www.li.me/blog/introducing-the-limebike-limeglider-our-most-inclusive-rides-yet
163. https://3degreesinc.com/insights/lime-achieves-100-renewable-energy-goal/
164. https://trellis.net/article/lime-shared-mobility-emissions-intensity-target/
165. https://arxiv.org/abs/1602.04938
166. https://lwn.net/Articles/244978/
167. https://www.limesurvey.org/
168. https://globalvoices.org/2021/09/09/the-origins-of-liming-in-trinidad-and-tobago/
169. http://liminalities.net/12-4/liming.pdf
170. https://www.historyextra.com/period/20th-century/why-do-americans-call-british-limeys-history-meaning/
171. https://www.songfacts.com/facts/nilsson/coconut
172. https://static1.squarespace.com/static/5c03b76b96e76fd25bee32fe/t/5c12bf16cd8366407ceb1e59/1544732443961/Liming.pdf
173. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/000888468890124X
174. https://blog.ansi.org/ansi/calcium-oxide-quicklime-history-warfare-uses/
175. https://www.weaverleathersupply.com/blogs/leathercrafting/the-leather-tanning-process-and-the-trait-of-patience
176. https://mittelzeit.blogspot.com/2017/06/leather-tanning-medieval-to-edwardian.html
177. https://history.howstuffworks.com/world-history/greek-fire.htm
178. https://www.ancient-origins.net/artifacts-ancient-technology/greek-fire-0017989
179. https://www.lkabminerals.com/news/limestone-an-important-animal-feed-additive/
180. https://www.thebeefsite.com/articles/1936/ground-limestone-in-beef-cattle-diets/
181. https://www.euppublishing.com/doi/10.3366/bjj.2022.0337
182. https://www.merriam-webster.com/dictionary/birdlime
183. https://www.cargohandbook.com/Bird_Lime_%28glue%29