Atık Kısıcı

Atık kısıcı, ters ozmoz (RO) tipi su-aritma/" class="wiki-link" title="Su Arıtma">su arıtma cihazlarında, membranın atık (drenaj) hattına takılan ve bu hattan geçen suyun debisini sınırlayan hidrolik bir parçadır. İngilizce’de “flow restrictor” olarak adlandırılır. Görevi, atık hattındaki su akışını kısıtlayarak membran üzerinde gerekli basıncı oluşturmak ve cihazın ürün suyu / atık su dengesini kontrol altında tutmaktır.

Ev tipi RO sistemlerinde yaygın olarak kullanılan değerler flow 150, 250, 300, 350, 420, 500, 550, 600, 800 ml/dk gibi akış sınırlama kapasiteleridir; bu modeller, 18–100 GPD arası farklı membran kapasiteleriyle eşleştirilir.

Tanım ve Yapısal Özellikler

Atık kısıcı, dışarıdan bakıldığında küçük, silindirik veya kısa boru şeklinde bir parçadır ve doğrudan membran gövdesinden çıkan atık (reject / drain) hattı üzerine bağlanır. Çoğu modelde:

• 1/4″ dış çaplı hortumlar için quick-connect (it–tak) bağlantı kullanılır,
• İçinde dar kapiler kanal veya orifis yapısı bulunur; bu kısım debiyi sınırlar,
• Gövde malzemesi genellikle suya dayanıklı, gıda ile temasa uygun plastik malzemedir.

Bazı eski veya basit sistemlerde atık kısıcı, hortumun içine sokulan ince kapiler tüp şeklindedir; daha modern sistemlerde ise bağımsız bir quick-connect gövde içine alınmış şekilde bulunur.

Su Arıtma Cihazındaki Görevi

Ters ozmoz membranı doğru çalışabilmek için belirli bir karşı basınca ve atık su oranına ihtiyaç duyar. Atık kısıcı, bu ikisini aynı anda ayarlayan parça olarak işlev görür:

1. Membran basıncını yükseltme: Atık hattını belirli bir debide kısıtlayarak, membran gövdesi içinde basıncın yükselmesini sağlar. Basınç yükselince su, membran yüzeyinden içeri doğru geçmeye başlar ve ters ozmoz süreci gerçekleşir.
2. Ürün suyu / atık su oranını belirleme: Atık kısıcının değeri ne kadar yüksekse, atık hattan birim zamanda o kadar fazla su geçmesine izin verilir. Böylece membran üzerinden daha yüksek atık debisi, belirli bir ürün suyu miktarı için daha fazla yıkama ve daha iyi tuz atımı (rejection) sağlar. Üreticiler genellikle yaklaşık 1:2 – 1:4 aralığında ürün suyu / atık su oranları hedefler.
3. Membran koruması ve stabil çalışma: Yeterli atık akışı olmazsa (çok küçük flow değeri, tıkalı kısıcı vb.) membran yüzeyi kirlenir, tıkanır ve ömrü kısalır. Çok büyük flow değeri kullanılırsa bu sefer atık su gereksiz artar, verim düşer. Atık kısıcı, doğru seçildiğinde bu dengeyi sağlar.

Çalışma Prensibi

Atık kısıcı, aktif bir vana veya mekanik hareketli parça içermez; sabit delik / kanal çapı üzerinden çalışan pasif bir hidrolik elemandır. Membrandan çıkan atık su, önce bu dar kanaldan geçmek zorunda kalır.

• Su, bu dar kanaldan geçerken basınç kaybı oluşur.
• Membran gövdesi ile atık çıkışı arasında bir basınç farkı meydana gelir.
• Bu basınç farkı, membrandan ürün suyu tarafına doğru itici güç olarak etki eder ve ters ozmoz işlemi gerçekleşir.

Şebeke basıncı, membran kapasitesi, atık kısıcı değeri ve su sıcaklığı hep birlikte sistemin gerçek ürün suyu / atık su oranını belirler.

Flow 300, 350, 420, 450 vb. Değerler Ne Anlama Gelir?

Atık kısıcıların üzerinde genellikle “Flow 300”, “Flow 350”, “Flow 420” gibi ibareler yer alır. Buradaki sayı, standart koşullarda (belirli sıcaklık ve basınç altında) atık hattından geçmesine izin verilen yaklaşık maksimum debiyi ifade eder. Yaygın kullanımda birimi ml/dakika (ml/min) olarak kabul edilir.

Örneğin:

• Flow 300 → yaklaşık 300 ml/dk atık su debisi
• Flow 420 → yaklaşık 420 ml/dk atık su debisi

Bu değerler, membran kapasitesi (GPD) ile eşleştirilir. Örneğin 36–50 GPD civarındaki membranlar için 300 ml/dk civarı flow kısıcı önerildiği, bazı üretici açıklamalarında açıkça belirtilmektedir.

Daha yüksek GPD (75 – 100 GPD vb.) membranlarda ise, 420 ml/dk, 550 ml/dk, 800 ml/dk gibi daha yüksek flow değerlere sahip atık kısıcılar kullanılabilir. Yanlış seçim yapıldığında ya aşırı atık su oluşur (çok büyük flow) ya da membran tıkanmaya ve erken bozulmaya başlar (çok küçük flow).

Atık Kısıcının Doğru Çalışmadığı Durumlar

Atık kısıcının tıkanması, çatlaması veya uygun olmayan bir modelin kullanılması halinde sistemde bazı tipik problemler ortaya çıkar:

• Tıkalı veya çok küçük kısıcı → ürün suyu debisi düşer, atık hattı zayıflar, membran üzerindeki kirlenme artar, sistem verimi bozulur.
• Çok büyük değerli veya hasarlı (işlevini yitirmiş) kısıcı → membran yeterli basıncı göremez, ürün suyu kalitesi düşer, atık su miktarı artar, cihaz verimsiz çalışır.

Genel uygulamada, membran değişimi yapıldığında atık kısıcının da yenilenmesi tavsiye edilir; çünkü kısıcı içindeki dar kanallar zamanla kireç, tortu ve ince partiküllerle tıkanmaya eğilimlidir.

Atık kısıcı (flow restrictor), ters ozmoz su arıtma cihazlarında membranın drenaj hattına takılan ve atık su debisini sınırlayan temel hidrolik bileşendir. Membran üzerinde gerekli basıncın oluşmasını sağlar, ürün suyu / atık su oranını belirler, membranın yıkanmasını ve korunmasını destekler. Flow 300, 350, 420, 450 vb. olarak ifade edilen farklı modeller, membranın günlük kapasitesine göre seçilir ve sistemin doğru, dengeli ve verimli çalışmasında kritik rol oynar.